25–BOB
Yettinchi yil
1-2 Egamiz Muso orqali Isroil xalqiga Sinay togʻida shunday dedi: “Men sizlarga berayotgan yurtga kirganingizdan keyin, har yettinchi yili yeringizga dam bering. 3 Olti yil davomida dalalaringizga ekin ekinglar, uzumzorlaringizni butab, hosilini yigʻinglar. 4 Yettinchi yili esa yer toʻliq dam olsin, Men, Egangizga bagʻishlangan yil boʻlsin. Shu yili dalalaringizga ekin ekmanglar, uzumzoringizni xomtok qilmanglar. 5 Yerdan oʻsib chiqqan boshoqlarni oʻrmanglar, xomtok qilinmagan tokdagi uzum boshlarini yigʻmanglar. Yer bir yil toʻliq dam olsin. 6 Ammo oʻsha yili yerdan tabiiy holda oʻsib chiqqan hamma narsani yeyishingiz mumkin. Bular sizlar uchun, qulu choʻrilaringiz uchun, mardikoru siznikida vaqtinchalik turgan musofirlar uchun ozuqa boʻladi. 7 Mol–holingiz va yurtingizdagi yovvoyi hayvonlar ham yer hosilidan oziqlanishadi.
Qutlugʻ yil
8 Yetti yilni yetti marta qoʻshib sana, hammasi boʻlib qirq toʻqqiz yil boʻladi. 9 Soʻng yettinchi oyning oʻninchi kuni, yaʼni Poklanish kuni butun yurt boʻylab karnaylar chalinsin. 10 Elliginchi yilni muqaddas deb biling. Oʻsha yili yurt boʻylab hamma odamga ozodlik eʼlon qiling. Shu yil sizlar uchun Qutlugʻ yil boʻlsin. Har kim ota–bobosining joyiga, oʻz qavmiga qaytib borsin. 11 Ha, elliginchi yil sizlar uchun Qutlugʻ yil boʻlsin. Shu yili ekin ekmanglar, yerdan oʻsib chiqqan boshoqlarni oʻrmanglar, xomtok qilinmagan tokdagi uzum boshlarini yigʻmanglar. 12 Bu Qutlugʻ yil boʻlgani uchun, uni muqaddas deb bilinglar. Toʻgʻridan–toʻgʻri daladan uzilgan hosilni yeyishingiz mumkin.
13 Qutlugʻ yil hammangiz ota–bobolaringizdan meros boʻlib qolgan yerlaringizni qaytarib olish uchun u yerlarga boring.
14 Yeringizni qoʻshningizga sotganingizda yoki qoʻshnidan yer sotib olganingizda gʻirromlik qilmang. 15 Yer sotib olganingizda yerning narxi keyingi Qutlugʻ yilgacha qolgan yillarning hisobiga asoslangan boʻlsin. Sotuvchi yerning narxini qolgan hosilli yillarning miqdoriga qarab belgilasin. 16 Agar hali koʻp yil bor boʻlsa, yerning bahosini oshirsin. Bordi–yu, ozroq yil qolgan boʻlsa, bahosini kamaytirsin. Sotuvchi aslida yerni emas, balki yer beradigan hosil miqdorini sotadi. 17 Gʻirromlik qilmang, Men, Xudoyingizdan qoʻrqing. Men Egangiz Xudoman.
Yettinchi yil muammosi
18 Qonun–qoidalarimni bitta qoldirmay bajaring, shunda yurtingizda tinch yashaysizlar. 19 Yer hosilini beradi, sizlar toʻyguningizcha uning neʼmatlaridan yeysizlar. Yurtingizda bexatar yashaysizlar.
20 Sizlar:
— Ekin ekib hosil olmasak yettinchi yili nima yeymiz? — deb soʻrashingiz mumkin. 21 Men oltinchi yili hosilingizga baraka beraman. Oʻsha yili sizlar uch yilga yetadigan hosil yigʻib olasizlar. 22 Sakkizinchi yili urugʻ ekkaningizda oltinchi yil davomida yiqqan hosildan tanovul qilasizlar. Toʻqqizinchi yili ham hosilingiz pishguncha hanuz eski hosildan yeysizlar.
Mulk haqida
23 Yerni faqat vaqtinchaga soting, chunki yer Menikidir. Sizlar esa Mening yerimda yashab yurgan musofir va kelgindisizlar. 24 Oʻz yerini sotgan odamga yerini qayta sotib olish imkoniyatini yaratib bering.
25 Agar yurtdoshingiz qashshoqlashib meros qilib olgan yerining bir qismini sotsa, uning eng yaqin qarindoshi sotilgan yerni qaytarib sotib olsin. 26 Agar yerni qaytarib sotib oladigan qarindoshi boʻlmasa va u odamning oʻzi keyinchalik mol–dunyo topib, yetarli mablagʻ yigʻsa, u oʻz yerini qaytarib sotib olishi mumkin. 27 Buning uchun u Qutlugʻ yilgacha qolgan yillar davomida yerdan olinadigan daromadni hisoblab chiqib, xaridorga toʻlasin, shundan keyin oʻz mulkini qaytarib olsin. 28 Bordi–yu, yerni qaytarib sotib olishga qurbi yetmasa, yer xaridorning ixtiyorida Qutlugʻ yilgacha qolsin. Qutlugʻ yil yer asl egasiga qaytib berilsin.
29 Bordi–yu, birortasi devor bilan oʻralgan shahar ichidagi uyini sotsa, sotilgan kundan boshlab bir yil oʻtguncha uyini qaytarib sotib olishi mumkin. Uyni qaytarib sotib olish muddati bir yildir. 30 Bir yil oʻtguncha u uyini qaytarib sotib olmasa, devor bilan oʻralgan shahar ichidagi bu uy xaridorning mulkiga aylanib, abadiy uning va naslining ixtiyorida qoladi. Qutlugʻ yilda ham uy uning ixtiyoridan chiqmaydi. 31 Atrofi devor bilan oʻralmagan qishloqlardagi uylar dala sifatida hisoblansin. Bunday uylarni har qanday vaqtda qaytarib sotib olish mumkin, Qutlugʻ yilda ular asl egasiga qaytarib berilsin. 32 Levilarning shaharlariga kelsak, levilar oʻz shaharlaridagi uylarini qaytarib sotib olish huquqiga doimo ega boʻlishsin. 33 Bordi–yu, levi bunday shahardagi sotilgan uyini qaytarib sotib olmasa, bu uy unga Qutlugʻ yil qaytarib berilsin. Zotan, levilarga qarashli shaharlardagi uylari levilarning Isroil xalqi orasidagi mulkidir. 34 Lekin ularning shaharlari atrofidagi yerlar zinhor sotilmasin, chunki bu yerlar levilarning abadiy mulkidir.
Kambagʻallarga qarz berish haqida
35 Agar biror yurtdoshingiz nochor ahvolga tushib, sizga qarab qolsa, unga yordam bering. U orangizda gʻarib yoki musofirday yashasin. 36 Undan foydalanib pul ishlamang, foyda ham olmang, Men, Xudoyingizdan qoʻrqing. Bunday yurtdoshingizning orangizda yashashiga yoʻl qoʻying. 37 Bergan qarzingizdan foiz talab qilmang, ovqatni oʻz narxidan qimmatga sotmang. 38 Men Egangiz Xudoman. Men Xudoyingiz boʻlishim uchun va sizlarga Kanʼon yurtini berish uchun sizlarni Misrdan olib chiqqanman.
Qullarni ozod qilish haqida
39 Agar yurtdoshingizdan birortasi oʻta qashshoqlashib, oʻzini sizga sotsa, uni qulday ishlatmang. 40 Unga mardikor yoki musofirday muomala qiling. U Qutlugʻ yilgacha siznikida xizmat qilsin. 41 Qutlugʻ yil u bolalari bilan ozod boʻlsin. Ular oʻz xonadoniga, ota–bobolarining mulkiga qaytib borishsin. 42 Binobarin ular Mening qullarimdir, Men ularni Misr yurtidan olib chiqqanman. Ularni qulday sotmanglar. 43 Ularga zulm oʻtkazmanglar, Men, Xudoyingizdan qoʻrqinglar. 44 Agar qulu choʻrilarga muhtoj boʻlsangiz, ularni atrofingizdagi xalqlardan sotib olishingiz mumkin. 45 Orangizda yashayotgan musofirlardan va ularning Isroil yurtida tugʻilgan bolalaridan ham qulu choʻrilar sotib olishingiz mumkin. Ular sizning mulkingiz boʻladi. 46 Ularni oʻzingizdan keyin bolalaringizga meros qilib berishingiz mumkin. Ularga qullarga muomala qilganday muomala qiling. Lekin Isroil xalqidan boʻlgan birodarlaringizga zulm qilmang.
47 Agar orangizda yashayotgan musofir boylik orttirsa–yu, Isroil xalqidan boʻlgan birodaringiz esa qashshoqlashib oʻzini musofirga yoki musofirning qavmidan boʻlganlarga sotsa, 48 birodaringiz ozod boʻlish huquqiga ega boʻlsin. Uning aka–ukasi ozodlik evaziga haqini toʻlab, uni ozod qilsin. 49 Shuningdek, amakisi, amakivachchasi yoki boshqa bir qarindoshi ozodlik haqini toʻlab, uni ozod qilishi mumkin. Sotilgan odamning oʻzi ham davlat orttirsa, oʻzini oʻzi ozod qila oladi. 50 Buning uchun u xaridori bilan kelishib, oʻzini sotgan yildan boshlab Qutlugʻ yilgacha qolgan yillarning sonini hisoblab chiqsin. Ozodligining bahosi oʻsha yillar davomida mardikorga toʻlanadigan ish haqi asosida belgilansin. 51 Agar Qutlugʻ yilgacha hali koʻp yillar bor boʻlsa, ozodlik bahosi xaridor toʻlagan narxga asoslangan boʻlsin. 52 Bordi–yu, Qutlugʻ yilgacha oz qolgan boʻlsa, qolgan yillarni hisoblab, shunga yarasha ozodligining narxini toʻlasin. 53 Musofir sotib olgan birodaringizga bir yilga yollagan ishchiga muomalada boʻlganday muomala qilsin. Isroil xalqidan boʻlgan birodaringizga zulm oʻtkazishiga yoʻl qoʻymang. 54 Agar sotilgan birodaringiz ozodlik haqini toʻlab ozod boʻlmasa, u Qutlugʻ yil bola–chaqalari bilan ozod qilinsin. 55 Zotan, Isroil xalqi Mening qullarimdir, ularni Misr yurtidan Men olib chiqqanman. Men Egangiz Xudoman.
25–БОБ
Еттинчи йил
1-2 Эгамиз Мусо орқали Исроил халқига Синай тоғида шундай деди: “Мен сизларга бераётган юртга кирганингиздан кейин, ҳар еттинчи йили ерингизга дам беринг. 3 Олти йил давомида далаларингизга экин экинглар, узумзорларингизни бутаб, ҳосилини йиғинглар. 4 Еттинчи йили эса ер тўлиқ дам олсин, Мен, Эгангизга бағишланган йил бўлсин. Шу йили далаларингизга экин экманглар, узумзорингизни хомток қилманглар. 5 Ердан ўсиб чиққан бошоқларни ўрманглар, хомток қилинмаган токдаги узум бошларини йиғманглар. Ер бир йил тўлиқ дам олсин. 6 Аммо ўша йили ердан табиий ҳолда ўсиб чиққан ҳамма нарсани ейишингиз мумкин. Булар сизлар учун, қулу чўриларингиз учун, мардикору сизникида вақтинчалик турган мусофирлар учун озуқа бўлади. 7 Мол–ҳолингиз ва юртингиздаги ёввойи ҳайвонлар ҳам ер ҳосилидан озиқланишади.
Қутлуғ йил
8 Етти йилни етти марта қўшиб сана, ҳаммаси бўлиб қирқ тўққиз йил бўлади. 9 Сўнг еттинчи ойнинг ўнинчи куни, яъни Покланиш куни бутун юрт бўйлаб карнайлар чалинсин. 10 Эллигинчи йилни муқаддас деб билинг. Ўша йили юрт бўйлаб ҳамма одамга озодлик эълон қилинг. Шу йил сизлар учун Қутлуғ йил бўлсин. Ҳар ким ота–бобосининг жойига, ўз қавмига қайтиб борсин. 11 Ҳа, эллигинчи йил сизлар учун Қутлуғ йил бўлсин. Шу йили экин экманглар, ердан ўсиб чиққан бошоқларни ўрманглар, хомток қилинмаган токдаги узум бошларини йиғманглар. 12 Бу Қутлуғ йил бўлгани учун, уни муқаддас деб билинглар. Тўғридан–тўғри даладан узилган ҳосилни ейишингиз мумкин.
13 Қутлуғ йил ҳаммангиз ота–боболарингиздан мерос бўлиб қолган ерларингизни қайтариб олиш учун у ерларга боринг.
14 Ерингизни қўшнингизга сотганингизда ёки қўшнидан ер сотиб олганингизда ғирромлик қилманг. 15 Ер сотиб олганингизда ернинг нархи кейинги Қутлуғ йилгача қолган йилларнинг ҳисобига асосланган бўлсин. Сотувчи ернинг нархини қолган ҳосилли йилларнинг миқдорига қараб белгиласин. 16 Агар ҳали кўп йил бор бўлса, ернинг баҳосини оширсин. Борди–ю, озроқ йил қолган бўлса, баҳосини камайтирсин. Сотувчи аслида ерни эмас, балки ер берадиган ҳосил миқдорини сотади. 17 Ғирромлик қилманг, Мен, Худойингиздан қўрқинг. Мен Эгангиз Худоман.
Еттинчи йил муаммоси
18 Қонун–қоидаларимни битта қолдирмай бажаринг, шунда юртингизда тинч яшайсизлар. 19 Ер ҳосилини беради, сизлар тўйгунингизча унинг неъматларидан ейсизлар. Юртингизда бехатар яшайсизлар.
20 Сизлар:
— Экин экиб ҳосил олмасак еттинчи йили нима еймиз? — деб сўрашингиз мумкин. 21 Мен олтинчи йили ҳосилингизга барака бераман. Ўша йили сизлар уч йилга етадиган ҳосил йиғиб оласизлар. 22 Саккизинчи йили уруғ экканингизда олтинчи йил давомида йиққан ҳосилдан тановул қиласизлар. Тўққизинчи йили ҳам ҳосилингиз пишгунча ҳануз эски ҳосилдан ейсизлар.
Мулк ҳақида
23 Ерни фақат вақтинчага сотинг, чунки ер Меникидир. Сизлар эса Менинг еримда яшаб юрган мусофир ва келгиндисизлар. 24 Ўз ерини сотган одамга ерини қайта сотиб олиш имкониятини яратиб беринг.
25 Агар юртдошингиз қашшоқлашиб мерос қилиб олган ерининг бир қисмини сотса, унинг энг яқин қариндоши сотилган ерни қайтариб сотиб олсин. 26 Агар ерни қайтариб сотиб оладиган қариндоши бўлмаса ва у одамнинг ўзи кейинчалик мол–дунё топиб, етарли маблағ йиғса, у ўз ерини қайтариб сотиб олиши мумкин. 27 Бунинг учун у Қутлуғ йилгача қолган йиллар давомида ердан олинадиган даромадни ҳисоблаб чиқиб, харидорга тўласин, шундан кейин ўз мулкини қайтариб олсин. 28 Борди–ю, ерни қайтариб сотиб олишга қурби етмаса, ер харидорнинг ихтиёрида Қутлуғ йилгача қолсин. Қутлуғ йил ер асл эгасига қайтиб берилсин.
29 Борди–ю, бирортаси девор билан ўралган шаҳар ичидаги уйини сотса, сотилган кундан бошлаб бир йил ўтгунча уйини қайтариб сотиб олиши мумкин. Уйни қайтариб сотиб олиш муддати бир йилдир. 30 Бир йил ўтгунча у уйини қайтариб сотиб олмаса, девор билан ўралган шаҳар ичидаги бу уй харидорнинг мулкига айланиб, абадий унинг ва наслининг ихтиёрида қолади. Қутлуғ йилда ҳам уй унинг ихтиёридан чиқмайди. 31 Атрофи девор билан ўралмаган қишлоқлардаги уйлар дала сифатида ҳисоблансин. Бундай уйларни ҳар қандай вақтда қайтариб сотиб олиш мумкин, Қутлуғ йилда улар асл эгасига қайтариб берилсин. 32 Левиларнинг шаҳарларига келсак, левилар ўз шаҳарларидаги уйларини қайтариб сотиб олиш ҳуқуқига доимо эга бўлишсин. 33 Борди–ю, леви бундай шаҳардаги сотилган уйини қайтариб сотиб олмаса, бу уй унга Қутлуғ йил қайтариб берилсин. Зотан, левиларга қарашли шаҳарлардаги уйлари левиларнинг Исроил халқи орасидаги мулкидир. 34 Лекин уларнинг шаҳарлари атрофидаги ерлар зинҳор сотилмасин, чунки бу ерлар левиларнинг абадий мулкидир.
Камбағалларга қарз бериш ҳақида
35 Агар бирор юртдошингиз ночор аҳволга тушиб, сизга қараб қолса, унга ёрдам беринг. У орангизда ғариб ёки мусофирдай яшасин. 36 Ундан фойдаланиб пул ишламанг, фойда ҳам олманг, Мен, Худойингиздан қўрқинг. Бундай юртдошингизнинг орангизда яшашига йўл қўйинг. 37 Берган қарзингиздан фоиз талаб қилманг, овқатни ўз нархидан қимматга сотманг. 38 Мен Эгангиз Худоман. Мен Худойингиз бўлишим учун ва сизларга Канъон юртини бериш учун сизларни Мисрдан олиб чиққанман.
Қулларни озод қилиш ҳақида
39 Агар юртдошингиздан бирортаси ўта қашшоқлашиб, ўзини сизга сотса, уни қулдай ишлатманг. 40 Унга мардикор ёки мусофирдай муомала қилинг. У Қутлуғ йилгача сизникида хизмат қилсин. 41 Қутлуғ йил у болалари билан озод бўлсин. Улар ўз хонадонига, ота–боболарининг мулкига қайтиб боришсин. 42 Бинобарин улар Менинг қулларимдир, Мен уларни Миср юртидан олиб чиққанман. Уларни қулдай сотманглар. 43 Уларга зулм ўтказманглар, Мен, Худойингиздан қўрқинглар. 44 Агар қулу чўриларга муҳтож бўлсангиз, уларни атрофингиздаги халқлардан сотиб олишингиз мумкин. 45 Орангизда яшаётган мусофирлардан ва уларнинг Исроил юртида туғилган болаларидан ҳам қулу чўрилар сотиб олишингиз мумкин. Улар сизнинг мулкингиз бўлади. 46 Уларни ўзингиздан кейин болаларингизга мерос қилиб беришингиз мумкин. Уларга қулларга муомала қилгандай муомала қилинг. Лекин Исроил халқидан бўлган биродарларингизга зулм қилманг.
47 Агар орангизда яшаётган мусофир бойлик орттирса–ю, Исроил халқидан бўлган биродарингиз эса қашшоқлашиб ўзини мусофирга ёки мусофирнинг қавмидан бўлганларга сотса, 48 биродарингиз озод бўлиш ҳуқуқига эга бўлсин. Унинг ака–укаси озодлик эвазига ҳақини тўлаб, уни озод қилсин. 49 Шунингдек, амакиси, амакиваччаси ёки бошқа бир қариндоши озодлик ҳақини тўлаб, уни озод қилиши мумкин. Сотилган одамнинг ўзи ҳам давлат орттирса, ўзини ўзи озод қила олади. 50 Бунинг учун у харидори билан келишиб, ўзини сотган йилдан бошлаб Қутлуғ йилгача қолган йилларнинг сонини ҳисоблаб чиқсин. Озодлигининг баҳоси ўша йиллар давомида мардикорга тўланадиган иш ҳақи асосида белгилансин. 51 Агар Қутлуғ йилгача ҳали кўп йиллар бор бўлса, озодлик баҳоси харидор тўлаган нархга асосланган бўлсин. 52 Борди–ю, Қутлуғ йилгача оз қолган бўлса, қолган йилларни ҳисоблаб, шунга яраша озодлигининг нархини тўласин. 53 Мусофир сотиб олган биродарингизга бир йилга ёллаган ишчига муомалада бўлгандай муомала қилсин. Исроил халқидан бўлган биродарингизга зулм ўтказишига йўл қўйманг. 54 Агар сотилган биродарингиз озодлик ҳақини тўлаб озод бўлмаса, у Қутлуғ йил бола–чақалари билан озод қилинсин. 55 Зотан, Исроил халқи Менинг қулларимдир, уларни Миср юртидан Мен олиб чиққанман. Мен Эгангиз Худоман.
