23–BOB
Yoʻshiyo butparastlikni yoʻq qiladi
1 Shoh Yoʻshiyo xabar berib, Yahudo va Quddusning hamma oqsoqollarini huzuriga toʻpladi. 2 Jamiki Yahudo xalqi va Quddus aholisi, ruhoniylar, paygʻambarlar, zodagonlaru avom xalq shoh boshchiligida Egamizning uyiga bordi. Shoh Egamizning uyidan topilgan Tavrot kitobini boshidan oxirigacha ularning oldida oʻqidi.
3 Shoh Egamizning uyi eshigi oldidagi ustun yonida turib: “Egamiz koʻrsatgan yoʻldan yuraman, amrlariga itoat etaman, shartlariga, farmonlariga butun qalbim bilan, jonu dilim bilan quloq solaman, bu kitobda yozilgan ahd soʻzlarini ado etaman”, deb Egamiz bilan qayta ahd qildi.
Butun xalq bu ahdga qoʻshildi.
4 Shoh Yoʻshiyo: “Baalga, Asheraga va barcha samoviy jismlarga atab qilingan narsalar Egamizning uyidan olib chiqib tashlansin”, deb oliy ruhoniy Xilqiyoga, undan keyingi ruhoniylarga, Egamizning uyi darvozabonlariga farmon berdi. Oʻsha buyumlarni Quddus tashqarisidagi Qidron soyligiga chiqarib yoqtirdi, kulini Baytilga olib keltirdi.
5 Yahudo shohlari yurtning barcha shaharlaridagi va Quddus atrofidagi sajdagohlarda butparast ruhoniylarni tayinlagan edilar. Oʻsha ruhoniylar sajdagohlarda qurbonliklar keltirardi. Yoʻshiyo Baalga, quyoshga, oyga, sayyoralarga va jamiki samoviy jismlarga qurbonlik qilgan oʻsha ruhoniylarni yoʻq qildi. 6 U Egamizning uyidan Asheraning ustunini Quddus tashqarisiga — Qidron soyligiga chiqarib yoqdi. Maydalab kul qilib, kulni avom xalqning qabrlari ustiga sepdi. 7 Fohishlarning Egamiz uyidagi hujralarini buzdi. U yerda ayollar Asheraga atab toʻquv ishlarini bajarishardi.
8 Yoʻshiyo Yahudo shaharlaridan hamma ruhoniylarni chiqarib yubordi. Gebodan Bershebagacha ruhoniylar qurbonliklar keltiradigan sajdagohlarni bulgʻab, harom qildi. U Quddus hokimi Yoshua darvozasining kirishidagi sajdagohlarni yoʻqotdi. Bu darvoza shaharga kirishda chap tomonda edi. 9 Sajdagohlarning ruhoniylari Egamizning Quddusdagi qurbongohiga qurbonlik qilishmas, lekin ruhoniy birodarlarning ulushidan xamirturushsiz non tanovul qila olardilar.
10 Yoʻshiyo, birortasi oʻgʻlini yoki qizini Moʻlaxga qurbonlik qilmasin, olovda kuydirmasin deb, Xinnum soyligidagi Tofatda joylashgan sajdagohni bulgʻab, harom qildi. 11 Yahudo shohlari quyoshga atagan otlarning haykalini Egamizning uyi eshigi oldidan yoʻqotdi. Otlar Egamiz uyining hovlisida — aʼyon Natanmalekning xonasi yonida edi. Yoʻshiyo quyoshga atalgan jang aravalarini ham olovda yoqdi.
12 Oxozning boloxonasi tomidagi Yahudo shohlari qildirgan qurbongohlarni ham, Egamiz uyining ikkala hovlisida Manashe qildirgan qurbongohlarni ham buzdi va maydalab tuyib, Qidron soyligiga sochib yubordi. 13 Quddusning sharqida — Makruh togʻining janubida Isroil shohi Sulaymon Sidonning makruh xudosi Ashtaret uchun, Moʻabning makruh xudosi Xamoʻsh uchun va Ommonning makruh xudosi Moʻlax uchun qurdirgan sajdagohlarni bulgʻab, harom qildi. 14 U butsimon toshlarni sindirib, Asheraga atalgan ustunlarni qoʻporib tashladi, ularning oʻrnini inson suyaklari bilan toʻldirdi .
15 Bundan tashqari, Isroilni gunohga botirgan Nabat oʻgʻli Yeribom Baytilda oʻrnatgan sajdagohni ham, qurbongohni ham yoʻqotdi. Sajdagohga oʻt qoʻyib, kulini koʻkka sovurdi. U Asheraning ustuniga oʻt qoʻyib yubordi. 16 Soʻngra Yoʻshiyo qayrilib qarab, adirdagi qabrlarni koʻrdi. U yerdagi qabrlarni koʻrgach, odamlarini yuborib, mozorlardagi suyaklarni chiqartirdi, Egamizning soʻziga binoan, suyaklarni qurbongohda yoqdi va shu tariqa qurbongohni bulgʻab, harom qildi. Zotan, bu haqda paygʻambar qurbongohga nido qilgan edi .
17 — Anavi yodgorlik toshi kimniki? — deb soʻradi Yoʻshiyo.
— Yahudodan kelib, Baytildagi qurbongohda siz qilgan ishlar toʻgʻrisida nido qilgan paygʻambarning qabridir, — deya javob berishdi shahar aholisi.
18 — Unga tegmanglar, — dedi shoh. — Hech kim uning suyaklarini bezovta qilmasin.
Shunday qilib, paygʻambarning suyaklariga ham, Samariyadan kelgan paygʻambarning suyaklariga ham tegmadilar.
19 Isroil shohlari butun yurt boʻylab begona xudolarning sajdagohlarini qurib Egamizni gʻazablantirgan edilar. Yoʻshiyo, xuddi Baytilda qilganiday, bu sajdagohlarni vayron qilish uchun sipohlar joʻnatdi. 20 Oʻsha shaharlardagi sajdagohlarning hamma ruhoniylarini qurbongohlarda boʻgʻizladi. Inson suyaklarini qurbongohlarda yoqdi. Shundan keyin Quddusga qaytib ketdi.
Yoʻshiyo Fisih ziyofatini nishonlaydi
21 Shoh: “Egangiz Xudoning Fisih ziyofatini bu Tavrot kitobida yozilganiday nishonlang”, deb xalqqa farmon berdi. 22-23 Shunday qilib, Yoʻshiyo hukmronligining oʻn sakkizinchi yilida xalq Quddusga yigʻilib, Egamizga atalgan Fisih ziyofatini katta qilib nishonladi. Isroilga rahnamolik qilgan hakamlar davridan buyon na Isroil shohlarining, na Yahudo shohlarining hukmronligi paytida Fisih ziyofati shu qadar nishonlanmagan edi.
Yoʻshiyo joriy qilgan islohotlar
24 Yoʻshiyo yana ruhoniy Xilqiyo Egamizning uyidan topgan kitobda yozilgan qonunni ijro etmoq maqsadida arvoh chaqiruvchilarni, folbinlarni, xonaki sanamlarni va boshqa butlarni, Yahudo va Quddusda paydo boʻlgan hamma makruh narsalarni yoʻq qilib tashladi. 25 Yoʻshiyodan oldin ham, keyin ham unga oʻxshab Musoning hamma qonunlariga muvofiq, butun qalbi bilan, jonu dili bilan, butun vujudi bilan Egamizga itoat etgan biron shoh chiqmadi.
26 Lekin Manashe qilgan gunohlari bilan Egamizning qattiq qahrini keltirgani uchun, Egamiz Yahudoga qarshi alangalangan gʻazabini hali qaytarmagan edi. 27 Shuning uchun Egamiz: “Isroil xalqini huzurimdan qanday haydagan boʻlsam, Yahudo xalqini ham shunday haydayman. Oʻzim tanlagan shahar — Quddusdan yuz oʻgiraman. Ha, Men oʻsha yerda ulugʻlanaman, deb aytgan uyimni tark etaman”, degan edi.
Yoʻshiyoning oʻlimi
28 Yoʻshiyoning boshqa ishlari, butun faoliyati “Yahudo shohlari tarixi” kitobida yozilgan. 29 Yoʻshiyo hukmronligi paytida Misr firʼavni Nexo Ossuriya shohiga yordam berish uchun Furot daryosi tomon yoʻlga chiqdi. Shoh Yoʻshiyo esa Nexoning ustiga yurish qildi. Magidoʻda toʻqnashganlarida, Nexo Yoʻshiyoni oʻldirdi . 30 Aʼyonlari Yoʻshiyoning jasadini jang aravasida Magidoʻdan Quddusga olib kelib, ota–bobolari xilxonasiga dafn qildilar. Yahudo xalqi Yoʻshiyoning oʻgʻli Yohuxozga moy surtib, uni otasining oʻrniga shoh qilib koʻtardilar.
Yahudo shohi Yohuxoz
31 Yohuxoz yigirma uch yoshida taxtga oʻtirib, Quddusda uch oy shohlik qildi. Onasining ismi Xamutal boʻlib, Libnalik Yeremiyoning qizi edi. 32 Yohuxoz ota–bobolariga oʻxshab Egamiz oldida qabih ishlar qildi.
33 Firʼavn Nexo shoh Yohuxozning Quddusdagi hukmronligiga chek qoʻyib, uni Xomat yurtidagi Rivlo shahrida zanjirband qildi. Yurt xalqidan 200 pud kumush va 2 pud oltin oʻlpon talab qildi. 34 Firʼavn Nexo Yoʻshiyoning oʻgʻli Eliyaqimni otasining oʻrniga shoh qildi va ismini oʻzgartirib Yohayiqim qoʻydi. Soʻngra Yohuxozni olib Misrga qaytdi. Yohuxoz oʻsha yerda vafot etdi.
Yahudo shohi Yohayiqim
35 Yohayiqim firʼavn istagan oltin va kumushni berdi. Nexoga oʻlpon toʻlash uchun esa yurt xalqiga soliq soldi va har biridan boyligiga qarab oltin va kumush yigʻdi. 36 Yohayiqim yigirma besh yoshida shoh boʻlib, Quddusda oʻn bir yil hukmronlik qildi. Onasining ismi Zabudo boʻlib, Rumaxlik Podiyoning qizi edi. 37 Yohayiqim, ota–bobolari singari, Egamiz oldida qabih ishlar qildi.
23–БОБ
Йўшиё бутпарастликни йўқ қилади
1 Шоҳ Йўшиё хабар бериб, Яҳудо ва Қуддуснинг ҳамма оқсоқолларини ҳузурига тўплади. 2 Жамики Яҳудо халқи ва Қуддус аҳолиси, руҳонийлар, пайғамбарлар, зодагонлару авом халқ шоҳ бошчилигида Эгамизнинг уйига борди. Шоҳ Эгамизнинг уйидан топилган Таврот китобини бошидан охиригача уларнинг олдида ўқиди.
3 Шоҳ Эгамизнинг уйи эшиги олдидаги устун ёнида туриб: “Эгамиз кўрсатган йўлдан юраман, амрларига итоат этаман, шартларига, фармонларига бутун қалбим билан, жону дилим билан қулоқ соламан, бу китобда ёзилган аҳд сўзларини адо этаман”, деб Эгамиз билан қайта аҳд қилди.
Бутун халқ бу аҳдга қўшилди.
4 Шоҳ Йўшиё: “Баалга, Ашерага ва барча самовий жисмларга атаб қилинган нарсалар Эгамизнинг уйидан олиб чиқиб ташлансин”, деб олий руҳоний Хилқиёга, ундан кейинги руҳонийларга, Эгамизнинг уйи дарвозабонларига фармон берди. Ўша буюмларни Қуддус ташқарисидаги Қидрон сойлигига чиқариб ёқтирди, кулини Байтилга олиб келтирди.
5 Яҳудо шоҳлари юртнинг барча шаҳарларидаги ва Қуддус атрофидаги саждагоҳларда бутпараст руҳонийларни тайинлаган эдилар. Ўша руҳонийлар саждагоҳларда қурбонликлар келтирарди. Йўшиё Баалга, қуёшга, ойга, сайёраларга ва жамики самовий жисмларга қурбонлик қилган ўша руҳонийларни йўқ қилди. 6 У Эгамизнинг уйидан Ашеранинг устунини Қуддус ташқарисига — Қидрон сойлигига чиқариб ёқди. Майдалаб кул қилиб, кулни авом халқнинг қабрлари устига сепди. 7 Фоҳишларнинг Эгамиз уйидаги ҳужраларини бузди. У ерда аёллар Ашерага атаб тўқув ишларини бажаришарди.
8 Йўшиё Яҳудо шаҳарларидан ҳамма руҳонийларни чиқариб юборди. Гебодан Бершебагача руҳонийлар қурбонликлар келтирадиган саждагоҳларни булғаб, ҳаром қилди. У Қуддус ҳокими Ёшуа дарвозасининг киришидаги саждагоҳларни йўқотди. Бу дарвоза шаҳарга киришда чап томонда эди. 9 Саждагоҳларнинг руҳонийлари Эгамизнинг Қуддусдаги қурбонгоҳига қурбонлик қилишмас, лекин руҳоний биродарларнинг улушидан хамиртурушсиз нон тановул қила олардилар.
10 Йўшиё, бирортаси ўғлини ёки қизини Мўлахга қурбонлик қилмасин, оловда куйдирмасин деб, Хиннум сойлигидаги Тофатда жойлашган саждагоҳни булғаб, ҳаром қилди. 11 Яҳудо шоҳлари қуёшга атаган отларнинг ҳайкалини Эгамизнинг уйи эшиги олдидан йўқотди. Отлар Эгамиз уйининг ҳовлисида — аъён Натанмалекнинг хонаси ёнида эди. Йўшиё қуёшга аталган жанг араваларини ҳам оловда ёқди.
12 Охознинг болохонаси томидаги Яҳудо шоҳлари қилдирган қурбонгоҳларни ҳам, Эгамиз уйининг иккала ҳовлисида Манаше қилдирган қурбонгоҳларни ҳам бузди ва майдалаб туйиб, Қидрон сойлигига сочиб юборди. 13 Қуддуснинг шарқида — Макруҳ тоғининг жанубида Исроил шоҳи Сулаймон Сидоннинг макруҳ худоси Аштарет учун, Мўабнинг макруҳ худоси Хамўш учун ва Оммоннинг макруҳ худоси Мўлах учун қурдирган саждагоҳларни булғаб, ҳаром қилди. 14 У бутсимон тошларни синдириб, Ашерага аталган устунларни қўпориб ташлади, уларнинг ўрнини инсон суяклари билан тўлдирди .
15 Бундан ташқари, Исроилни гуноҳга ботирган Набат ўғли Ерибом Байтилда ўрнатган саждагоҳни ҳам, қурбонгоҳни ҳам йўқотди. Саждагоҳга ўт қўйиб, кулини кўкка совурди. У Ашеранинг устунига ўт қўйиб юборди. 16 Сўнгра Йўшиё қайрилиб қараб, адирдаги қабрларни кўрди. У ердаги қабрларни кўргач, одамларини юбориб, мозорлардаги суякларни чиқартирди, Эгамизнинг сўзига биноан, суякларни қурбонгоҳда ёқди ва шу тариқа қурбонгоҳни булғаб, ҳаром қилди. Зотан, бу ҳақда пайғамбар қурбонгоҳга нидо қилган эди .
17 — Анави ёдгорлик тоши кимники? — деб сўради Йўшиё.
— Яҳудодан келиб, Байтилдаги қурбонгоҳда сиз қилган ишлар тўғрисида нидо қилган пайғамбарнинг қабридир, — дея жавоб беришди шаҳар аҳолиси.
18 — Унга тегманглар, — деди шоҳ. — Ҳеч ким унинг суякларини безовта қилмасин.
Шундай қилиб, пайғамбарнинг суякларига ҳам, Самариядан келган пайғамбарнинг суякларига ҳам тегмадилар.
19 Исроил шоҳлари бутун юрт бўйлаб бегона худоларнинг саждагоҳларини қуриб Эгамизни ғазаблантирган эдилар. Йўшиё, худди Байтилда қилганидай, бу саждагоҳларни вайрон қилиш учун сипоҳлар жўнатди. 20 Ўша шаҳарлардаги саждагоҳларнинг ҳамма руҳонийларини қурбонгоҳларда бўғизлади. Инсон суякларини қурбонгоҳларда ёқди. Шундан кейин Қуддусга қайтиб кетди.
Йўшиё Фисиҳ зиёфатини нишонлайди
21 Шоҳ: “Эгангиз Худонинг Фисиҳ зиёфатини бу Таврот китобида ёзилганидай нишонланг”, деб халққа фармон берди. 22-23 Шундай қилиб, Йўшиё ҳукмронлигининг ўн саккизинчи йилида халқ Қуддусга йиғилиб, Эгамизга аталган Фисиҳ зиёфатини катта қилиб нишонлади. Исроилга раҳнамолик қилган ҳакамлар давридан буён на Исроил шоҳларининг, на Яҳудо шоҳларининг ҳукмронлиги пайтида Фисиҳ зиёфати шу қадар нишонланмаган эди.
Йўшиё жорий қилган ислоҳотлар
24 Йўшиё яна руҳоний Хилқиё Эгамизнинг уйидан топган китобда ёзилган қонунни ижро этмоқ мақсадида арвоҳ чақирувчиларни, фолбинларни, хонаки санамларни ва бошқа бутларни, Яҳудо ва Қуддусда пайдо бўлган ҳамма макруҳ нарсаларни йўқ қилиб ташлади. 25 Йўшиёдан олдин ҳам, кейин ҳам унга ўхшаб Мусонинг ҳамма қонунларига мувофиқ, бутун қалби билан, жону дили билан, бутун вужуди билан Эгамизга итоат этган бирон шоҳ чиқмади.
26 Лекин Манаше қилган гуноҳлари билан Эгамизнинг қаттиқ қаҳрини келтиргани учун, Эгамиз Яҳудога қарши алангаланган ғазабини ҳали қайтармаган эди. 27 Шунинг учун Эгамиз: “Исроил халқини ҳузуримдан қандай ҳайдаган бўлсам, Яҳудо халқини ҳам шундай ҳайдайман. Ўзим танлаган шаҳар — Қуддусдан юз ўгираман. Ҳа, Мен ўша ерда улуғланаман, деб айтган уйимни тарк этаман”, деган эди.
Йўшиёнинг ўлими
28 Йўшиёнинг бошқа ишлари, бутун фаолияти “Яҳудо шоҳлари тарихи” китобида ёзилган. 29 Йўшиё ҳукмронлиги пайтида Миср фиръавни Нехо Оссурия шоҳига ёрдам бериш учун Фурот дарёси томон йўлга чиқди. Шоҳ Йўшиё эса Нехонинг устига юриш қилди. Магидўда тўқнашганларида, Нехо Йўшиёни ўлдирди . 30 Аъёнлари Йўшиёнинг жасадини жанг аравасида Магидўдан Қуддусга олиб келиб, ота–боболари хилхонасига дафн қилдилар. Яҳудо халқи Йўшиёнинг ўғли Ёҳухозга мой суртиб, уни отасининг ўрнига шоҳ қилиб кўтардилар.
Яҳудо шоҳи Ёҳухоз
31 Ёҳухоз йигирма уч ёшида тахтга ўтириб, Қуддусда уч ой шоҳлик қилди. Онасининг исми Хамутал бўлиб, Либналик Еремиёнинг қизи эди. 32 Ёҳухоз ота–боболарига ўхшаб Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди.
33 Фиръавн Нехо шоҳ Ёҳухознинг Қуддусдаги ҳукмронлигига чек қўйиб, уни Хомат юртидаги Ривло шаҳрида занжирбанд қилди. Юрт халқидан 200 пуд кумуш ва 2 пуд олтин ўлпон талаб қилди. 34 Фиръавн Нехо Йўшиёнинг ўғли Элияқимни отасининг ўрнига шоҳ қилди ва исмини ўзгартириб Ёҳайиқим қўйди. Сўнгра Ёҳухозни олиб Мисрга қайтди. Ёҳухоз ўша ерда вафот этди.
Яҳудо шоҳи Ёҳайиқим
35 Ёҳайиқим фиръавн истаган олтин ва кумушни берди. Нехога ўлпон тўлаш учун эса юрт халқига солиқ солди ва ҳар биридан бойлигига қараб олтин ва кумуш йиғди. 36 Ёҳайиқим йигирма беш ёшида шоҳ бўлиб, Қуддусда ўн бир йил ҳукмронлик қилди. Онасининг исми Забудо бўлиб, Румахлик Подиёнинг қизи эди. 37 Ёҳайиқим, ота–боболари сингари, Эгамиз олдида қабиҳ ишлар қилди.
